Azerbaycan Petrol ve Gaz Tarihçesi

Çıkarılan petrolün mutlak hacmi açısından, Bakü petrol endüstrisi dünya üzerinde ilk sırada yer aldı (Yılda 9.1 milyon ton üretim gerçekleştiren ABD’ye kıyasla yılda 11.5 milyon ton üretim yapıldı).

11 milyon ton ham petrol üretimiyle dünya petrol üretiminin % 51.5’i Bakü’de yapıldı. Petrol üretimi alanında, dünyada petrolün ilk bulunduğu yer olan Azerbaycan’a büyük yatırımlar akmaya başladı. Eski petrol geleneklerine sahip Bakü şehri; sondaj, petrol çıkarma ve imalatı alanında en yeni teknolojilerin geliştirildiği ve uygulandığı bir merkez haline geldi.

Kasım ayında, Emanuel Nobel (1859 - 1932) Ödülü Bakü’de başlatıldı.

Kompresör uygulama yöntemi, dünya üzerinde ilk defa Balakhani’de uygulandı.

Bakü’nün Surakhani petrol yataklarında döner sondaj yöntemi kullanıldı.

Profesör M. M. Tikhvinski tarafından sıkılaştırılmış gaz kullanılarak petrol çıkarma işlemine yönelik yeni bir yöntem geliştirildi. İlk defa Nobel Brothers tarafından Bakü yataklarının birinde uygulanan bu yöntem, ABD’de 1924 yılında kullanılmaya başladı.

Gazın kaldırma kuvvetinden yararlanılan sistemin test işlemleri, Ramana petrol yataklarında başlatıldı.

Petrol endüstrisinin tüm branşları için mühendis yetiştiren Avrupa ve Asya’nın ilk yüksek öğretim tesisi Azerbaycan Politeknik Enstitüsü (şimdiki Azerbaycan Devlet Petrol Akademisi) 13 Kasım’da kuruldu. Petrol üretiminin ikinci dönemi, 1920 yılında Azerbaycan’da petrol sanayisinin millileştirilmesinden sonra başladı. 1949 yılında açık denizde ‘Neft Daşları’ yatağının arama çalışmalarının genişletilmesiyle birlikte Azerbaycan’da yeni petrol yatakları (Gala, Buzovna-Maştağa) kullanıma sokuldu ve petrol üretimi 1941’de 23,6 milyon tona ulaştı. Bu dönemde Bakü petrol üretimi o dönemdeki Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin üretiminin %76’sını oluşturdu.
Azerbaycan Petrol Endüstrisi (Azerbaijan Oil Industry) dergisi yayımlanmaya başladı.
Bibiheybet Körfezi’nde dünyanın tahta kazıklar üzerine kurulan ilk kuyusu (N 71 Kuyusu) offshore endüstriyel petrol üretimine başladı. Dünyada 600 metrelik derinliğe sahip ilk petrol kuyusu, Matvey Kapelyushnikov tarafından icat edilen turbo sondaj ekipmanı ile Surakhani’de açıldı.
Gaz örtüsü içine su ve hava verilmesine dayalı olan tekrarlı kuyu operasyonu yöntemi, Balakhani yataklarında uygulandı.

Bakü’de Vladimir Shukhov, Matvey Kapelyushnikov ve Fatullabey Rustambayov, süreçleri hızlandıran ve dünya petrol tarihine Sovyet parçalaması olarak geçen bir parçalama ünitesi icat etti. Elektronik kayıt oluşturma ve sondajdaki eğimin hesaplanması amacıyla geliştirilen sondaj eğimi hesaplama cihazları Bakü'de ilk kez kullanıldı.
Pirallahi Adası'nda ilk defa eğimli bir kuyu açıldı.

Dünya üzerinde ilk defa, sektörün önemli petrolcülerinden Aga Nematulla tarafından icat edilen türbin yönteminin uygulanması ile Bayil’de 2.000 metre derinliğinde eğimli bir kuyu açılarak işletilmeye başladı. Tüm Sovyet petrolünün %71.4'ü Azerbaycan tarafından üretildi. Bu, Bakü petrol endüstrisinin II. Dünya Savaşı’nda müttefiklerin elde ettiği zafere önemli bir katkı olarak değerlendirildi. 1941 yılından beri Azerbaycan’da (2006 yılı hariç) maksimum miktarda -23,5 milyon ton- petrol üretiliyor. Bu miktar tüm eski Sovyetler Birliği’ndeki üretimin %71.4’ünü oluşturuyor. Bu yüksek üretim Sovyetler Birliği’nin İkinci Dünya Savaşı’ndaki zaferini garantiledi, ülke ekonomisine dair birçok sorunun çözümünde petrolün rolünü daha da artırdı.

Sismik veriler ve uygulamalı araştırma sonuçları kullanılarak kıyı sismik araştırma yöntemi geliştirildi.

Açık deniz koşullarına yönelik hidroteknik ekipmanların tasarlanmasına başlanması amacıyla, dünyanın ilk petrol ve gazla ilgili bilimsel araştırma ve tasarım enstitüsü Denizneftqazlayihe Bakü’de açıldı.

Deniz petrol sanayisinin gelişimine öncülük eden Azerbaycan 1969 yılına dek deniz jeolojik arama çalışmalarını hızlandırdı, birçok petrol ve doğal gaz yatağını kullanıma soktu, denizde sondaj ve arama faaliyetleri, hidroteknik petrol tesislerinin inşa teknolojisi ve denizde petrol üretiminin altyapısını geliştirdi. Aynı dönemde karada da birçok önemli yatak bulunup kullanıma sunuldu. Dünyada ilk kez açık denizde direkler üzerine deniz madeni Azerbaycan’da inşa edildi. Bilimsel ve mühendislik çözümleri sayesinde metal tasarrufu ve yüksek verimlilik ile petrol üretimi maliyetleri düşürüldü.
Karmaşık yapılı hidroteknik teçhizatlar ilk defa açık denizde kuruldu.
1960’lı yılların sonunda sekiz yeni petrol ve doğal gaz yatağı bulundu ve Azerbaycan’da petrol kaynakları iki katına, doğal gaz kaynakları ise üç katına çıkartıldı.

Aynı dönemde karada da birçok önemli yatak bulunup kullanıma sokuldu. (Kara yatakları, Kürovdag, Mişovdag, Kürsenge, Garabağlı, Galmaz, Garadağ vs.) 1970’te ise Hazardenizneft Üretim Birliği (İB) tesis edildi. Bu tarihe kadar Hazar Denizi’ndeki teknik olanaklar denizde 40 metre derinliğe kadar çalışmaya imkân tanıyordu ve o dönemde, Hazar’ın Azerbaycan kıyılarında 40 metre derinlikteki alanlarda tüm petrol ve doğal gaz yatakları tespit edildi. Denizde petrol ve doğal gaz üretiminin artırılması daha büyük derinliklerdeki petrol ve doğal gaz yataklarına bağlıydı.
Tüm Azerbaycan halkının ulusal lideri olan Haydar Aliyev’in girişimleriyle; “Shelf-2”, “Shelf-3”, “Shelf-4” ve “Shelf-5 sondaj kulelerinin yanı sıra “Suleyman Vezirov” ve “Israfil Huseynov” gibi boru döşeme gemileri, 2.500 tonluk kaldırma kapasitesine sahip olan “Azerbaijan” vinç gemisi, jeofizik keşif gemileri ve sondaj kulelerinin faaliyetini desteklemek amacıyla kullanılan diğer teknik imkânlar ülkeye getirildi. Bir milyarıncı ton petrol 28 Mart’ta Azerbaycan’da üretildi.

Petrol ve doğal gazın toplam miktarı 27,1 milyon tona ulaştı.

Dünyada ilk defa, Profesör Bahadır Zeynalov tarafından, yağlı naftenik hidrokarbonların doğrudan oksitlenmesi yoluyla sentetik naftenik asitler elde edecek bir işlem üzerinde çalışıldı.
1970-80 yılları arasında Azerbaycan’a operasyonlarda kullanılmak üzere 75 çeşit, 400 adetten fazla, çok ağır yük kaldırabilen vinç gemileri, bot çekme gemileri, yolcu gemileri getirildi. Hazar’da 2500 ton gücünde Azerbaycan adını taşıyan vinç gemisi çalışmaya başladı. Ayrıca, önceleri denizde 70 metreye kadar jeolojik arama faaliyetlerini sürdürmek için «Hazar» tipli sondaj aygıtlarının, sonraları ise denizin 200 metre derinliğinde çalışmaya imkân veren «Şelf» tipli yarı dalma sondaj aygıtlarının alınması ile denizin daha derin alanlarında zengin petrol ve doğal gaz yataklarının aranmasına imkân verildi. 1980’li yıllarda yüzen sondaj tesislerinin sayısı ise 11’e ulaştı. 1970’li yılların sonu 1980’li yılların başlarında, Azerbaycan petrolünün bugünkü asıl bölümünü oluşturan, denizin 80 ila 350 metre derinliğinde bulunan ve bugün adları dünyaca ünlü Azeri, Çırag, Kepez ve halihazırda SOCAR petrolünün yüzde 60’ından fazlasını veren Güneşli yatakları bulundu.

Deep Water Jackets Tesisi (şu an Haydar Aliyev'in adı verilen Bakü Deep Water Jackets Tesisi) Bakü’de inşa edilerek açıldı.
“Çırak” yatağı keşfedildi.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının ilanı

13 Eylül 1992 tarihli Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi kapsamında, eski Petrol ve Gaz Bakanlığı’nın tüm altyapısı dahil olmak üzere petrol ve gaz endüstrisinde yer alan tüm üretim birimleri, işletmeler ve bilimsel araştırma kuruluşları Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi adı altında tek bir yapıda birleştirildi. Azerbaycan’ın kaynaklarını en mükemmel şekilde yönetmek ve bu kaynaklarla değer sunmak üzere Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR kuruldu.

Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi ile dünya üzerindeki 8 ülkeyi temsil eden büyük çaplı 11 petrol şirketi, 20 Eylül’de Bakü’de bulunan Gülistan Sarayı’nda Azeri ve Çırak yatakları ile Hazar Denizi’nin Azerbaycan tarafındaki Güneşli yatağının derin su kısmına ilişkin Ortak Geliştirme ve Üretim Paylaşım Anlaşması imzaladı. Milli Meclis tarafından 2 Aralık’ta onaylanan bu anlaşma, 12 Aralık’ta yürürlüğe girdi. Asrın Anlaşması ilerleyen yıllarda 19 ülkeden 41 petrol şirketinin katılımıyla 32 anlaşma daha imzalanmasını sağladı.
BP, Statoil, LUKAgip, Elf Aquitaine (Fransa) (şimdiki TOTAL), OIEC (İran) (şimdiki NICO), TPAO ve SOCAR tarafından Şahdeniz gaz-kondensat yatağına ilişkin olarak 4 Haziran’da Bakü’de Ortak Geliştirme Anlaşması imzalandı.
Bakü-Novorossisk Kuzey Boru Hattı hizmete açıldı.

Bakü-Supsa Batı Boru Hattı hizmete açıldı.